– Dit verhaal van mij werd vandaag gepubliceerd in Trouw –
Wie kan die vraag beantwoorden? Er zal best veel gedronken zijn, het moet een enorm groot feest geweest zijn. Aan de andere kant, was er wel drank? Het is geen vraag die aan bod kwam tijdens de geschiedenislessen, maar het is er wel één die ik interessant vind. De details helpen me begrijpen hoe het oorlogsleven was en hoe de bezette Nederlanders zich voelden. Hoe was het om na 8 uur niet meer de straat op te mogen? En als je nou hevig verliefd was op de buurjongen, nam je dan toch het risico? “Oma, bent u wel eens via de dakgoot naar het huis van de buren geslopen?”
Het is niet het soort vragen die het Nationaal Comité 4 en 5 mei ons stimuleert om te stellen. Want ook dit jaar is het thema ‘Vrijheid Wereldwijd’ – en worden we vanavond geacht niet alleen de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog te herdenken, maar die van oorlog in het algemeen. Dat is natuurlijk een mooi streven, maar ik vraag me af: waarom moet dat op 4 mei? En waarom nu al? Veel mensen die de oorlog hebben meegemaakt, leven nog. Kinderen en kleinkinderen zijn groot geworden met de verhalen van deze ouders en grootouders. Die verhalen over de Tweede Wereldoorlog zijn nu nog tastbaar voor de jonge generatie, dichtbij huis; wat onze ouders en grootouders hebben meegemaakt is nog voelbaar en bespreekbaar. Er is nog een directe link met ’40-’45.
Natuurlijk is het van belang om een verband te zien tussen de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, en die van alle conflicten erna. We mogen niet vergeten dat er anno 2012 oorlogen worden gevoerd waarbij ook Nederlandse slachtoffers vallen, dat onze vrijheid nog steeds tot de dood toe wordt verdedigd.
Maar is 4 mei, 8 uur ’s avonds, het juiste moment? Kunnen we daar niet een andere dag voor kiezen? Zolang opa’s en oma’s die het hebben overleefd er nog zijn, kunnen we 4 mei toch aangrijpen om juist hun verhalen te horen? Laat het Nationaal Comité jongeren aanmoedigen om eens een middag met hun opa of oma te praten. We kunnen hun oorlogsverhalen nu nog uit de eerste hand horen.
Ik weet uit ervaring dat dit speciale momenten kan opleveren die jongeren kunnen beleven en kunnen vastleggen in een vorm die bij hen past. Ikzelf heb er een boek van gemaakt, maar je kunt ook een gesprek opnemen met je iPhone, een briefwisseling op gang brengen, een serie foto’s met onderschriften maken, of het verhaal simpelweg onthouden. Om het later door te vertellen. Grote geschiedenis is er genoeg, maar de verhalen van je eigen moeder of oma blijven pas echt hangen. Durf te vragen.
Het is verbazend in welke mate die oorlog nog steeds invloed heeft op het dagelijks leven van onze (groot)ouders. En hoe diep hij geworteld zit in onze cultuur, onze opvoeding en ons dagelijks leven. De tupperware-bakjes in de vriezer zijn nog het eenvoudigste voorbeeld.
Maar het is ook interessant om te ontdekken welk effect de oorlog heeft gehad op de manier waarop je grootouders nu in het leven staan. Zo is mijn oma enorm van het zwart-witdenken: iemand is goed of fout, daar zit niets tussenin. Ze stelt zichzelf nog steeds continu de vraag: ‘Wie kan ik vertrouwen?’. Tegelijkertijd leeft ze bij de dag. Elke dag probeert ze mooi te maken, het zou immers zomaar de laatste kunnen zijn; een erfenis van het onderduiken en vluchten.
De generatie die de oorlog heeft meegemaakt, heeft een bijzonder gevoel van mensenkennis en als je ze de tijd geeft om erover te vertellen, kun je daar veel van leren. Vraag het ze, nu het nog kan. Grijp 4 mei aan om oude verhalen van ‘oude mensen’ nieuw leven in te blazen.
Op 4 mei herdenk ik de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en sta ik stil bij de verschrikkingen van ’40-‘45. En ben ik trots op mijn oma en haar vrienden, die in verzet gingen. Op 5 mei is het feest, onze oma’s en opa’s hebben gevochten voor onze vrijheid en dat mag gevierd worden. En nee, mijn oma heeft zich die dag niet in een coma gezopen.
Aansluitend bij deze mening maakte ik, voor mijn boekpresentatie in april, het volgende filmpje: