Zomergast Annejet van der Zijl gemist? Vijf hoogtepunten van de uitzending Aug24

Deel dit

Zomergast Annejet van der Zijl gemist? Vijf hoogtepunten van de uitzending

Voor nrc.nl schreef ik een aantal keer over de hoogtepunten van Zomergasten.

Schrijfster en historica Annejet van der Zijl was gisteravond Zomergast: drie uur lang sprak zij met presentator Wilfried de Jong over onder andere The Rolling Stones, de Noorse documentaire Bravehearts (over de schietpartij van Anders Breivik) en de Amerikaanse schrijver Dominick Dunne.

Wat heb je gemist? NRC zet vijf hoogtepunten op een rij.

1. Theo van Gogh en Pim Fortuyn
Vrij aan het begin van haar avond laat Van der Zijl een fragment van het beroemde gesprek tussen Theo van Gogh en Pim Fortuyn zien.

Van Gogh interviewde Fortuyn op 9 september 2001. Hij vraagt hem naar zijn drijfveren en Fortuyn legt uit dat hij een sterke drang heeft om de wereld beter te maken. De politicus waarschuwt ook voor het gevaar dat economische en sociale achterstelling vormt in combinatie met de islam.

Van der Zijl vertelt dat ze Van Gogh heeft gekend: hij was de beste vriend van haar ex-vriend en kwam geregeld bij hen over de vloer. Over Fortuyn zegt ze:

“Het is weinig mensen gegeven om de waarheid te zien op het moment dat het zich afspeelt. En Pim Fortuyn had het toch behoorlijk goed gezien. Dat vind ik knap. Ik zag dat toen niet.”

Van der Zijl bewonderde de twee heren ook om hun duidelijke mening.

“Ik kon moeilijk stelling nemen. Deze twee mensen hadden daar helemaal geen moeite mee. En het is wrang dat ze allebei juist daarom omgebracht zijn. Zij hadden beiden nog moeten leven.”

De Jong vraagt of het haar ook niet lukte om samen met Van Gogh, als hij dan toch geregeld bij haar thuis kwam, haar mening kon vormen.

Van der Zijl:

“Dit is heel onfeministisch wat ik nu ga zeggen, maar ik was erbij om de spaghetti te koken. Mijn ex-vriend en Theo voerden de gesprekken.”

Bekijk het fragment over haar ontmoetingen met Van Gogh.

2. Adembenemende televisie
Bravehearts is een documentaire van Karin Anne Moe uit 2012. Vier Noorse jongeren met politieke ambities worden gevolgd als ze in 2011 hun eerste stappen in de politiek zetten. Een van hen, Johanne, is op Utøya op het moment dat Anders Breivik een aanslag pleegt. 77 jongeren komen om, Johanne overleeft. In het fragment vertelt ze in een indrukwekkende monoloog over 22 juni, de dag van de aanslag. Het valt op dat ze dat heel feitelijk, kaal en bijna zonder emotie doet. Na het fragment zegt Van der Zijl:

“Ik heb hier met bonkend hart naar gekeken. Dít is waarom ik reconstructies schrijf. Je kijkt naar iets waarvan je al weet hoe het afloopt, en toch weet zij het zo te vertellen dat je adem bijna stokt.”

Hoe komt dat, vraagt De Jong. En hoe houdt Van der Zijl in haar boeken de lezer vast?

“Dit meisje vertelt heel feitelijk wat er is gebeurd. Zij zegt niet: het was afschuwelijk, maar beschrijft precies wat ze zag. Dat maakt het spannend, want dan zit je heel dicht op het verhaal.”

Zo schrijft zij haar verhalen ook, vertelt de historica: alsof haar boek een film is. Ze probeert zo beeldend te schrijven, dat de lezer het voor zich ziet. Het gaat om de vraag: ‘Wat gebeurde er?’ en niet ‘Wat voelde je?’, legt Van der Zijl uit.

Bekijk het fragment waarin Van der Zijl het verband tussen de manier waarop het meisje in Bravehearts vertelt over Utøya en de manier waarop zij haar boeken opbouwt.

Bravehearts is te zien bij NPO Doc.

3. Het allerleukste fragment van de avond
Een hilarisch gesprek tussen Ischa Meijer en Annie M.G. Schmidt over haar anticonceptie. Schmidt: “Ik was overal heel laat mee. Ik begon te schrijven toen ik 36 was. Ik gebruikte voor het eerst een voorbehoedsmiddel toen ik 36 was.” Tot in detail vertelt de kinderboekenschrijfster hoe ze naar de bekendste seksuoloog van Nederland gaat om een pessarium te vragen.

Van der Zijl: “Dit fragment is de reden dat ik een boek ging schrijven over Annie Schmidt. Ik had nog nooit iets van haar gelezen. Ik ben Schmidt-vrij opgevoed, volgens mijn ouders was zij ordinair en haar verhalen rolbevestigend en ouderwets.”

De uitleg die volgt laat zien hoe Van der Zijl haar onderwerpen kiest:

“Tijdens dit interview zag ik een geinige oma, een vrouw die alles onder controle heeft, onafhankelijk is, humor heeft en een beetje rebels is. Ze maakt grapjes en het is een gezellig gesprek, maar toch kreeg ik de indruk dat ik naar een voorstelling keek. Ik had het gevoel dat er nog een verhaal achter zat. En dat wilde ik uitzoeken.”

Dus je zocht naar haar trieste kant, zegt De Jong.

“Niet per se naar de trieste kant, maar soms is een verhaal te mooi om waar te zijn. En dat bleek bij haar ook zo.”

Gelukkig maar, zegt ze erachteraan, “anders was het een doodsaai boek geworden”.

Bekijk het fragment waarin Van der Zijl vertelt over Annie M.G. Schmidt, inclusief het vrolijke gesprek tussen Meijer en Schmidt over haar pessarium.

4. ‘Ik snap hier niks van’
Tijdens deze Zomergasten-avond komt een aantal keer terug dat Van der Zijl een verhalenverteller is. En daarbij veelzijdig is in haar onderwerpkeuze: zij moet gegrepen worden door iemand, ze wil iets uitzoeken, iets leren over zichzelf en over het leven. Ze wordt dus gedreven door een vraag, een mysterie, een verborgen verhaal. Bijvoorbeeld: wat drijft “een gewoon mens” (geen psychopaat) om “een ongewone keuze” te maken? Van der Zijl wil begrijpen.

En van een van de fragmenten die ze laat zien begrijpt ze niets. In Human Universe, een wetenschapsprogramma van de BBC, onderzoekt presentator Brian Cox de oude theorie van Galilei over zwaartekracht. We zien een hoge ruimte waarin een bowlingbal en een veer van dezelfde hoogte naar beneden vallen. Eerst onder normale omstandigheden – de bowlingbal is veel eerder beneden – en daarna in een ruimte die vacuüm is, waardoor de twee voorwerpen precies tegelijk landen.

“Snap jij hier iets van?” vraagt ze aan De Jong.

“Ik heb het fragment nu een paar keer bekeken, maar ik snap het nog steeds niet. Maar ik denk ook: soms is het niet erg om iets niet te begrijpen.”

Ze vindt het “gewoon een mooi filmpje”: de setting, de muziek, de manier waarop het is gemonteerd. Dat ze het niet begrijpt, heeft ze geaccepteerd. “Ik heb gewoon besloten dat ik het een feest vind om naar te kijken. Het lijkt me ook heel saai om alles in het leven te begrijpen.”

Bekijk het fragment waarin de schrijfster haar onbegrip uitlegt.

5. ‘Ik ben een halve tweeling’
Van der Zijl vertelt graag verhalen van anderen, maar niet veel over haar eigen leven. Tegen het einde van de avond vertelt ze voor het eerst een persoonlijk verhaal, naar aanleiding van een fragment uit de documentaire Lone Twin. De film probeert duidelijk te maken hoe het is om een tweeling te zijn. De Belgische regisseur verloor zelf haar tweelingbroer op haar twintigste en in de documentaire vertellen ook andere helften van een tweeling hoe het is om zonder hun tweelingbroer of -zus te leven.

Van der Zijl:

“Ik ben ook een halve tweeling.”

Ze vertelt dat haar broertje bij de geboorte is overleden. Ze heeft hem dus nooit gekend, maar als De Jong vraagt of ze zich echt de helft van een tweeling voelt, zegt ze volmondig “Ja”. Van der Zijl vertelt ook over de rol die het overleden kind in hun gezin speelde, dat haar vader er moeilijk over kon praten en dat ze dit fragment dan ook niet had laten zien als hij nog had geleefd.

Haar vader was zelf ook de helft van een tweeling en verloor zijn broer na een paar weken. Zowel de dood van zijn broertje als die van zijn zoontje was onbespreekbaar. Van der Zijl heeft dat gerespecteerd. Ze was dol op haar vader en liet dit onderwerp met rust, vertelde ze.

Ooit raadde iemand haar aan om deze documentaire te kijken. Dat heeft Van der Zijl lang niet gedaan, maar toen ze werd uitgenodigd voor Zomergasten, leek het haar een mooi moment om de film toch te kijken. De verhalen ontroerden haar, ze vond het heftig om te zien, maar was er ook blij mee. “Het is zo’n onduidelijk iets: de dood van iemand die je niet hebt gekend.” Ze vond het fijn dat dit verhaal bestaat, ook op andere plekken in de wereld.

De vader van Van der Zijl is afgelopen jaar overleden. In overleg met haar moeder en andere familieleden besloot ze dit fragment nu wel te laten zien, omdat ze veel van de gevoelens die de lone twins in de documentaire beschrijven herkent.

Bekijk het meest persoonlijke verhaal van Van der Zijl van de avond.

Lone Twin is te zien bij NPO Doc.

Hele uitzending

De op een-na-laatste editie van dit seizoen was een zorgvuldig opgebouwde avond met veelzijdige fragmenten: over de jeugd van Van der Zijl, opgroeien in een lerarengezin, haar drijfveren bij het schrijven, haar wens om bijzondere biografieën te maken in tegenstelling tot romans omdat ze “niet tegen de werkelijkheid op kan verzinnen” en als uitsmijter een persoonlijk verhaal. De kijker leerde vooral de schrijfster en historica Annejet van der Zijl leert kennen, maar ook de mens.

Bekijk hier de fragmenten in een korte compilatie:

Bekijk de hele uitzending terug bij NPO2.