In sommige oorlogsvragen schuilt een miniroman

(Onderstaand bericht schreef ik voor Volkskrant.nl, als vervolg op dit bericht.)

beeld 2 voor Vonk

Na een oproep kreeg ik honderden reacties van mensen die ook wilden weten hoe hun familieleden de oorlog beleefden.

Het idee voor ‘Vragen aan oma‘ ontstond naar aanleiding van de gesprekken met mijn eigen oma (nu 90 jaar). Het verhaal van mijn oma in de oorlog was nog veel spannender dan ik me ooit kon voorstellen. Gezocht door de Gestapo, vertrokken uit bezet gebied, koningin Wilhelmina ontmoet, in de oorlog een lintje geweigerd.

Het is toch zonde als die verhalen verloren gaan, dacht ik. Afgelopen weken ontdekte ik dat ik niet de enige ben die vragen heeft over het oorlogsverleden van familieleden en benieuwd is hoe het dagelijks leven tussen ’40 en ’45 precies verliep. Via Twitter, mail, Facebook en de website kwamen een paar honderd vragen binnen.

Ik kreeg zowel ‘algemene’ vragen binnen over het leven in oorlogstijd, als hele persoonlijke. Sommige waren zelfs intiem omdat ze ook qua formulering specifiek gericht waren aan iemands eigen grootouder en echt over hun persoonlijke situatie gaat. Deze vraag ontroerde mij: ‘Lieve oma, hebt u opa ooit gevraagd naar het verhaal achter het schilderijtje dat hij heeft gemaakt na de oorlog? U weet wel, die pentekening van die boom met die twee kruizen ernaast met Duitse helmen erop?’

In de stapel binnengekomen oorlogsvragen vallen een aantal thema’s op:
Angst
In veel vragen speelt angst een rol. Natuurlijk: ‘Was u bang?’ en ‘Hoe ga je om met zo veel angst?’, maar ook praktischer vragen als: ‘Bracht je uit angst veel tijd door in huis of gingen mensen wel op stap?’ en ‘Ben je tijdens de oorlog continu bang of zijn er ook nog momenten dat je onbezorgd van iets kunt genieten?’

Kinderen
Opvallend veel vragen gaan over kinderen of over het hebben van kinderen . ‘Bent u bang geweest dat een van de kinderen zou sneuvelen?’, ‘Hoe was het om met een pasgeboren zoon vertrouwen te houden in de toekomst terwijl je Joodse buren werden weggehaald?’ en ‘Hoe hield u de kinderen bezig tijdens de oorlog?’

Dagelijks leven
De vragen in deze categorie zijn het meest veelzijdig. Vragen over de invloed van de oorlog op het dagelijks leven, zijn misschien wel het meest invoelbaar, gemakkelijk te vergelijken met je eigen leven en daardoor dichtbij en goed voor te stellen. Een paar originele inzendingen: ‘Was Duits nog een keuzevak op school of was het juist verplicht?’, ‘Werken ging gewoon door, waren er ook dagelijkse dingen die je echt niet meer kon doen?’, ‘Werden verjaardagen gevierd?’ en ‘Moest je bij het schrijven en versturen van brieven rekening houden met derden die je brief zouden kunnen lezen?’

Gevoel
Vragen over bepaalde gevoelens zijn bij uitstek geschikt om nu nog te stellen aan iemand die de oorlog meemaakte. ‘Ben je ergens trots dat je de oorlog hebt doorstaan?’ ‘Heeft u zich altijd bezet gevoeld tijdens de oorlog of voelde u zich ook weleens vrij?’. En: ‘Wanneer besef je dat de oorlog echt voorbij is en hoe sluit je zo’n periode af?’

Overleven
Natuurlijk zijn er ook talloze vragen over honger, de hongerwinter en eten in oorlogstijd (bloembollen, blikken en kliekjesrecepten passeren meermalen de revue). ‘Mijn opa moest onderduiken omdat hij anders in Duitsland in een bommenfabriek aan de slag moest. Mijn oma heeft ernstige honger gehad en moest vechten voor een paar aardappels. Komt hun zuinigheid door die honger?

Bepaalde vragen hebben een bijzonder persoonlijk karakter. Zo is deze bijvoorbeeld specifiek gericht aan een oma die vier (!) kampen overleefde: ‘Oma, waar haalde u uw doorzettingsvermogen en veerkracht vandaan tijdens uw verblijf in de verschillende kampen? En wat hield u op de been op de aller-allermoeilijkste momenten?’

In sommige vragen schuilt een miniroman.  Zoals deze vraag, waarin liefde, angst en moed samenkomen: ‘Mijn opa’s vader was agent in Rotterdam en werd op dag één van de oorlog doodgeschoten. Mijn opa bleef met zijn moeder en al zijn broers en zussen achter. Mijn oma leerde hij in de schuilkelder kennen, daar werden ze verliefd. Wat ik me altijd heb afgevraagd, als je vader op dag één van de oorlog wordt vermoord, je keihard moet werken voor een hongerloontje, het land bezet is en je van dichtbij ziet hoe je stad wordt platgebombardeerd, hoe in godsnaam blijf je dan de hoop erin houden?’

Het vervolg
Dit project stopt nu niet. De vragen die binnenkwamen wil ik graag voorleggen aan ouderen die de oorlog meemaakten. Zij zijn de enigen die ons echt antwoord kunnen geven. Allemaal beleefden ze de oorlog anders, daarom wil ik de vragen aan meerdere personen stellen. Sommigen hebben grootse en stoere verzetsverhalen, anderen juist kleine anekdotes die indrukwekkend of ontroerend zijn. De mooiste verhalen kunnen worden gebundeld. Portretten van de oorlogsgeneratie, op basis van vragen van de naoorlogse generatie.

(Dit bericht verscheen op 22 mei op Volkskrant.nl)

getagged ,